ต้นชะอมนี้ อีสานเรียกว่า”ผักขา” สมัยอยู่บ้านเก่าชื่อหมู่บ้านคือ บ้านแสงดาว เขตอำภอนากลาง จังหวัดหนองบัวลำพู ราว ๆ สักสามสิบกว่าปีก่อนโน้น บ้านตรงข้ามฟากถนนกับบ้านผมเป็นบ้านพ่อใหญ่สาแขก คือแกเป็นแขก ฝ่ายเมียแกนั้นตัวเล็ก ๆ ชื่อแม่ใหญ่น้อย ลูกแกหลายคนออกมาแขกบ้างไม่แขกบ้าง มีไอ้คนหนึ่งเพื่อนรุ่นเดียวกันกับผมนี่เองเหมือนพ่อที่สุด คือมันเป็นแขก ขนแขน ขนขา หน้าอกนี้เป็นแผง หนวดไม่โกนวันเดียวนี้เครายาวรุงรัง คือมันแขกจริง ๆ แม่ใหญ่น้อยนี้ได้ชื่อว่าเป็นคนดังดีประจำคุ้มบ้านเลย ดังดีนี้คือจมูกไวนั่นเอง บ้านใครทำอะไรกินใกล้ ๆ บ้านแกแกได้กลิ่นแกจะถือถ้วยไปหัวบันได้บ้าน วางถ้วยลงเสียงดังโป๊ก บอก “กุขอไปกินจักถ้วยแหน่” แล้วใครจะไม่ให้ ส่วนมากจะให้ อย่างแกงหน่อไม้ใส่ผักขาหรือชะอมนี้กลิ่นค่อนข้างแรง วันไหนแกงหน่อไม้ใส่ผักขานี้เราต้องแกงเผื่อแม่ใหญ่น้อยด้วย อย่าว่าแต่แกงหน่อไม้ ใครออกนอกบ้านไปหว่านแหหาปลานี้ เวลาเดินผ่านหน้าบ้านแกต้องเสียค่าผ่านทุกคน ใครแบกตะข้องผ่านมาแกจะเรียกดู ใครได้ปลาเยอะแกจะขอดู เห็นตัวไหนใหญ่ ๆ แกจะคว้าหมับทันที บอกกูขอสักตัวไปป่นแลง แกว่า แกเป็นจอมขอจริง ๆ ฮา ที่เล่าเรื่องนี้ก็เพราะเห็นต้นชะอมตามริมรั้วแล้วให้หวนนึกถึงเรื่องราวครั้งเป็นเด็ก ต้นชะอมนี้ส่วนมากจะเกิดขึ้นตามป่า (แต่ในภาพนี้เขาปลูกไว้ข้างรั้วบ้าน) บางที่เป็นป่าขนาดใหญ่เลย บ้านผมเรียกป่าผักขา กลิ่นมันออกจะเหม็น ๆ พวกออกลูกอยู่ไฟได้กลิ่นชะอมนี้ไม่ได้ ผิดกระบูรณ์ ทำให้เลือดลมเดินไม่สะดวก เกิดเป็นลมคาหม้อกรรมก็มี ฉะนั้นเวลาจะต้มจะแกงสมัยโน้นต้องดูรอบ ๆ บ้านให้แน่ใจก่อนว่ามีใครคลอดลูกใกล้ ๆ บ้านเราไหม? ถ้ามีคนอยู่ไฟการแกงการต้มชะอมนี้เขาห้ามเลย ไม่ได้...โดยเด็ดขาด แถวอิสานชะอมนี้มักนำมาใส่แกงหน่อไม้ หน้าฝนหน่อไม้แทงหน่อตามโพนนา หักมาสักหน่อสองหน่อ ปลอกเปลือกออก ล้างน้ำ ฝานหรือสับให้เป็นชิ้นเล็ก ๆ โรยเกลือลงในหน่อไม้ที่ฝานเสร็จใส่ในหม้อ เติมน้ำนิดหน่อย คั่วให้หายรสขม ขั้นตอนสุดท้ายอาจเติมน้ำตามมาก ๆ ต้ม แล้วแต่ความต้องการให้หายรสขม บางทีอาจนานเป็นชั่วโมง จากนั้นเทน้ำที่ขม ๆ นั้นทิ้ง เติมน้ำใบย่านางลงแทน ใส่เครื่องแกง มีพริก ข่า ตะไคร้ หั่น ๆ ตำ ๆ พอละเอียดแล้วตักลงในหม้อ ใส่เครื่องปรุงอื่น ๆ ตาม เช่นน้ำปลาร้า น้ำปลา อายิโน๊ะโม๊ะโต๊ะ(อิอิ) ปิดฝาปล่อยไว้จนสุกได้ที่ จากนั้นจึงโรยชะอมนี้ลงไป ตามด้วยใบแมงลัก พริกดิบสักสิบเม็ด สุกกลิ่นชะอมจะโชยหอมไปรอบ ๆ บ้าน ฮา ซดตอนร้อน ๆ กับแจ่วพริกดิบ ทั้งเผ็ดทั้งร้อนอร่อยอย่าบอกใครเชียว ฮา เห็นผักขาแล้วอยากกินแกงหน่อไม้ และคิดถึงแม่ใหญ่น้อยคนบ้านเก่า แกตายไปหลายปีแล้วล่ะ ที่เล่านี้เพื่อระลึกถึงเท่านั้น ครับท่านผู้ชม เรื่องและภาพโดยผู้เขียน ลูกอีสาน
